Geleneksel Türk Motifleri Nelerdir? Halı ve Kilim Motif Desenleri Ne Anlama Gelmektedir?

Ülkemizin her bir coğrafyası ayrı güzeldir. Güzelliğin ve geleneğin temsili olarak da en başta Anadolu toprakları gelir. Bu Anadolu diyarında yüzyıllardır geleneksel Türk motifleri atalarımız, ninelerimiz tarafından işlenmiştir. Bu motifler, geleneksel Türk halı motifleri olarak bilinir ve kullanılır.

Türk desenlerine gün içerisinde rastlamamak elde değildir. Öyle ki bu geleneksel motifleri, bardak altlıkları üzerinde yer alan desenlerde bile görebiliriz.

Bu motifleri, Türk halı motifleri üzerinde görürüz. Bu yazıda da Türk motifleri, kilim motifleri ve anlamlarına değineceğiz.

Geleneksel Türk Motifleri Bize Ne Katmıştır?

Geleneksel türk halı motifleri, ülkemize gelen turistlerin büyük bir ilgisini çeker. Aynı zamanda geleneksel türk kilim motifleri de inceliği ve zerafetiyle yabancılara göz kırpar. İşte böyle zengin bir geleneğimiz varken; onu yaşatmaya çalışan, emek veren geleneksel türk kilim-halı motif ustalarına gereken değeri vermek gerekir.

Bu şaheser geleneklerin bir parçası olan geleneksel türk desenleri bir dileği, sevinci, aşkı, sevgiyi, inancı, bekarlık, evlilik, göç, afet gibi daha sayamadığımız birçok duyguyu, olguyu işaret etmek için kullanılmıştır.

Şimdi gelin hangi geleneksel türk halı motifleri ön plana çıkmış; hangi geleneksel türk kilim motifleri güzellikleriyle büyülemiş; geleneksel türk motifleri denince akla gelenler neymiş, hangi geleneksel türk desenleri tarihe imza atmış onlara bakalım.

Geleneksel Türk Motifleri Nelerdir?

• El, parmak, tarak
• Elibelinde
• Keçiboynuzu
• Muska ve Nazarlık
• Bereket
• Saçbağı
• Suyolu
• Pıtrak
• Yılan
• Akrep
• Kurt Ağzı ve Kurt Ayağı
• İnsan
• Küpe
• Ejder

El, parmak, tarak

İnsanı diğer canlılardan ayıran önemli bir simge olan ‘El’, tarih boyunca çeşitli sanat eserlerinde ve dokumalarda yer almıştır. Mağara resimlerinde el ve parmak izleri sıkça görülürken, Tunç Devri’nde ise büyük el ve ayak izlerine rastlanmıştır. Geleneksel Türk sanatında kullanılan motifler arasında El, parmak ve tarak yer alır.

Eller, güç ve hükmetme yeteneğini temsil ederken, Anadolu’da dokumalarda “el motifleri” gerçekçi veya stilize bir şekilde beş çubuk ve beş nokta olarak kullanılmıştır. Parmak ve tarak motifleri ise geometrik desenlerle ifade edilmiş ve çoğunlukla üçlü, beşli ve yedili sayılarla örülmüştür

Önerilen Yazı: Deniz Üstü Köpürür Hikayesi Nedir? İhtişamlı Türkünün Hikayesi

Elibelinde

Geleneksel türk motifleri  denince ilk göze çarpan elibelinde desenidir. Bu desen anneliği ve doğurganlığı temsil eder. Türk motif desenleri arasında sıkça görülen bir desendir. Gerek halı gerek ise çeşitli tasarımsal alanlarda sıklıkla kullanılır.

Keçiboynuzu

Hareket ve bolluğu temsil eder. Geleneksel türk motifleri içinde kendine yer bulmuştur. Erkeksidir; gücü ve kahramanlığı yansıtır. Zaten farklı kültürlere de baktığımız da koç boynuzu gücü ve asaleti temsil eder. Kilimlerde yer alan motiflere baktığımızda, üstteki deseni görmemiz mümkündür.

Muska ve Nazarlık

Herkesin bildiği üzere bazı kişilerde bulunduğuna inanılan, göz kamaştırıcı kişilere ve kıymetli eşyalara, bakışlarıyla etki etmesidir nazar. Evde kırılan bir bardak, tabak; aniden hastalanan bir bebek için birinin nazarının değdiğine inanılmıştır. Bu nedenle nazarlıklar ve nazar boncukları geleneksel kültürümüz içinde yer almıştır.

Muska ise; bir kötülüğe karşı kendini savunmaya alma durumudur. Nazar boncuğu ile işlevi aynı olsa da stilleri farklıdır.

Bereket

Çeşitli simgelerden oluşur, mutluluğu ve hareketi anlatır. Canlılığı, bereketi bu desende bulmak çok kolay. Hepimizin evinde ya da bir köşesinde en yaygın biçimde kullanılan bereket desenli kilim veya halısı vardır. Gelin görün ki Türk kültürünün temelleri de bereket inancına dayanır. “Bu yaz bereketli geçecek.” “Para da bereket var” gibi her yerde bereket arayan bizlerin, halısında motif olarak neden olmasın ki?

Saçbağı

Evlilik hayali kuran genç kızların desenidir bu. Ölümü, doğumu, evliliği temsil eder. Bu desen belki de şuan ayağınızla bastığınız bir halının üzerindedir.

Suyolu

İsmini Menderes nehrinden almıştır. Şekline baktığınız zaman zaten kendini belli ediyor; menderes gibi akıp gidiyor. Asalet, bereket, saflık, erdemlik gibi kavramları temsil eden suyolu, kadınlar tarafından türk halı motifleri içine aktarılmıştır.

Pıtrak

Üzerinde bulunan dikenlerin kötü gözleri uzaklaştırdığı düşüncesiyle Anadolu insanı tarafından motiflere eklenmiştir. Küçük boyutlu bu desen geleneksel türk kilim motifleri arasında yer almıştır.

Yılan

Anadolu insanımız bu kadar ürkütücü bir hayvanı bile bir sanat eseri yaratarak dokumlarına eklemişlerdir. En eski tanrılardan olarak bilinir. Hayatın gücü ondadır. Deri değiştirdiği için ölümsüzlüğü ön plana çıkarılmıştır. Geleneksel türk desenleri arasında yılanı da görmek ne kadar ilginç demi. Ama atalarımız korkuyu görsele çevirmiştir.

Akrep

Anadolu insanımız evlerinde akrebin yürümesinin zor olduğu dokumalar üretmişlerdir. Korunma amaçlı motiflerden biridir. Sebebi olmayan, kötü bir anlam yüklenmiştir akrebe. Daha çok kilim dokumasında yansıtır kendini.

Kurt Ağzı Kurt Ayağı

Koruma amaçlı motiflerden biridir. İiyimserliği temsil eder. Gözleri karanlıkta iyi gördüğü için güneşe ve ışığa benzetilir. Daha çok seccadelerde buluruz bu deseni. Özellikle camilerde bu desenden yani olan kurt ağzından çok görürüz.

Görüldüğü üzere geleneksel türk motifleri oldukça çeşitlidir. Anadolu insanımız çevresinde gözlemlediği her nesneyi dokumalarına inşa etmiştir. Daha birçok nesneyi ya da hayvanı geleneksel türk desenleri kategorisine ekleyebiliriz.

İnsan

Anadolu’da sıkça rastlanan insan figürü, genellikle erkek ve kız çocukları olarak tasvir edilir. Bu motifler, dokuyan kişinin erkek çocuk beklentisini veya gurbetteki sevgiliyi anlatır. Aynı zamanda bu figürler, çalışmanın ve yaratıcı aklın sembolüdür. Doğal yeteneklere sahip olan bu kişiler, yalın yaşamın arınmışlığından kaynaklanan bir yaratıcılığa sahiptirler. 

Küpe

Çatalhöyük’te bulunan motif örneklerinde genç kızlar evlilik isteğini belli etmek için taktığı anlaşılmıştır. Erkeklerin de küpe taktığı tespit edilmiştir. O zaman ki tüccarlar sağ kulağa mesleklerinde çok iyi olduklarını sembolize eden küpe takmışlar. Padişahlar, dervişler ve zenneler de küpe takmışlardır. 

Ejder

Genellikle aslan pençeli, kuyruğu yılanı anımsatan kanatlı bir hayvan olarak stilize edilen ve büyük bir yılan olarak kabul edilen ejder, hazinelerin ve gizli şeylerin bekçisidir. Ejder, hava ve suların hakimidir. Ejder ile Zümrütü Anka’nın kavgası bereketli yağmurlar getirir.

Anadolu uygarlıklarında ejder, bulut olarak resmedilir. Selçuklu kervansarayları ve çeşmelerinde ejder, ebedi hayatın, sonsuzluğun ve mutluluğun sembolü olmuştur.

Türk kilim motifleri ve anlamlarını üstte sıraladık. Buradan sonrası Türk desenleri nerelerde kullanılır ve bu motifler hakkında kısaca bilgiler vereceğiz.