Plasebo-Nosebo etkisi nedir? Bir kişiyi nasıl etkiler?

Baş dönmesi, baş ağrısı, mide bulantısı ve başka rahatsız edici semptomlar yalnızca bir hastalık ile değil, bunun yanı sıra nosebo etkisiyle de ilişkilendirilebilir. Nosebo sendromu yaşayan kişilerin hayatları olumsuz yönde etkilenebilir.

Plasebo etkisini pek çok kişi bilir: Hasta ilacın etkinliğine inanırsa, ilaçta etken maddeler olmasa bile bir iyileşme olabilir. İlaçları test ederken bu faktör dikkate alınır. Ancak plasebo etkisinin yanı sıra nosebo etkisi de vardır. Nosebo etkisine kısaca plasebonun zıttı denilebilir. İşte bu yazıda plasebo ve nosebo etkisi nedir ve bu etki insanları nasıl etkiler gibi konu başlıklarını inceleyeceğiz.

Önerilen makale: İrade güçlendirmenin en etkili yolları: Artık iradesizlik yok!

Psikolojide Plasebo Etkisi Nedir?

Plasebo etkisi, sahte bir ilacın kişi üzerinde sahip olduğu herhangi bir psikolojik veya fiziksel etkidir. Plasebo etkisi, tüm klinik araştırmaların en önemli bileşenlerinden biridir.
Çoğu kişinin bildiği bir deneye kısaca değinmek gerekirse:

Bir grup denek üzerinde çeşitli psikolojik deneyler yapıyorlar. Bu gruba etkisi olduğu söylenen sahte ilaç verilip, bu sahte ilacın karşı tarafa sanki fayda sağlıyormuş gibi psikolojik olarak böyle bir etki yarattığı gözlemlenmiştir. İşte bazı önemli plasebo gerçekleri:

• Plasebo etkisi yıllar boyunca binlerce tıbbi deneyde kullanılmış ve ölçülmüştür;
• Birçok doktor rutin olarak hastalara plasebo reçete verdiğini kabul ediyor. Türkiye’de örneği az olsa da diğer ülkelerde oldukça yaygındır.
• Plasebonun tersi, nosebo etkisi olarak bilinir.
• Hapın rengi, sahip olduğu etkiyi etkiler: kırmızı, sarı, turuncu bir fiziksel etkiye neden olurken, mavi ve yeşil sakinleştirici bir etkiye sahiptir;
• Büyük tabletler, küçük olanlardan daha güçlü bir etkiye neden olur, özellikle de satın alınan ilaç daha da pahalı ise plasebo etkisi daha fazla olmaktadır.
• Plasebo etkisini insana nasıl bir şekilde etki ettiği halen tam olarak kanıtlanmamıştır.

Nosebo etkisi nedir?

İlk kez, plaseboyla ilgili aktif bir deneysel çalışmanın başladığı 20. yüzyılın ortalarında nosebo etkisinin varlığı da tartışıldı. Plasebo etkisi yararlı bir sonuç gösteriyor ise nosebo sendromu ise olumsuz bir etki göstermektedir düşüncesi ile bu etki araştırılmıştır.  Yani hasta ilacın kendisine yardımcı olmayacağına, aksine kötüleşmeye neden olacağına inanıyorsa, buna nosebo sendromu denir. Bir nevi yan etkileri denilebilir.

Uzman bir nöroloğun nosebo sendromu nedir sorusuna verdiği cevap:

“Nosebonun psikolojik etkisi çok büyük. Havanın sağlığımızı etkilediği fikrine o kadar alıştık ki, kötüleşirse durumun daha da kötüleşmesini bekleriz. Başka bir deyişle, yağmurun baş ağrısına neden olduğunu düşünürsek, öyle olur.”
“Petr Sokov, Rambler“

Önerilen Makale: Kilo veremiyorum diyenlerden misiniz? Kilo vermek için irade kontrolü nasıl olmalı?

Nosebo etkisine ne sebep olur?

Nocebo etkisi (nosebo sendromu) ilk olarak 1961 yılında tartışılmış olmasına rağmen, nasıl çalıştığına dair halen net bir cevap yoktur. Michigan Üniversitesi’nde profesör olan John-Kar Zubieta, plasebo ve nosebo etkilerinin insan beyninde gerçeği çağrıştıklarını ifade etmektedir.

Nocebo etkisinin dopamin seviyelerinde bir azalma ile ilişkili  olduğu bir çalışma sonucu saptanmıştır. Bu hormon, analjezik özelliklere sahip peptitlerin üretiminde yer alır. Bu da nocebo etkisine maruz kalan kişilerde hastalık semptomlarının arttığını ve şiddetli ağrıların oluştuğunu açıklamaktadır. Günlük hayatta da bazı konularda nosebo etkisi yaşamaktayız.

Bu sendromdan muzdarip olan kişilerin hayatları kaygı, endişe ve sürekli bir şüphe içerisinde geçmektedir. Günlük hayatta nosebo sendromu tam olarak nasıl oluşur inceleyelim:

Toplum ağzı

Toplum ağzı şu demek: Birçok insan tarafından söylenen şey ne ise, doğru olan da odur.

Tıpla ilgisi olmayan ancak diğer alanlarda yetkili bir kişinin, belirli bir ilacın vücut üzerinde olumsuz bir etkisi olduğuna dair bir söylenti yayması durumunda, insanlar kitlesel olarak onu almayı reddetmeye başlar. İlaç faydalı olsa bile, psiklojik olarak vücuda verdiği zarar daha fazla olur. Çünkü kişi o ilacın faydalı değil de zararlı olduğuna inanmıştır.

Yan etkiler

Nosebo, ilacın kullanma talimatının arkasında belirtilen yan etkilerle de kendini belli edebilir.  Ruhsal olarak daha da hassas olan insanlar, ilaçların reçetelerinde bulunan yan etkileri okuduktan sonra o etkilerin kendilerinde de oluşacağı kanılarına varırlar. Ardından da nosebo sendromu başlar.

Medya-Haberler

Psikolojik olarak daha da hassas ve saf olan biri, bir grip salgınının başladığı haberini duyarsa da bu kişide nosebo sendromu kendini belli eder.  Kendini toparlamaya, hastalığın semptomlarını aramaya ve gerçekten grip semptomlarıyla karşılaşana kadar endişelenmeye başlayacaktır. Günlük hayatımızdaki çoğu ön yargı da bundan dolayı oluşmuyor mu? Bir başkası hakkında yapılan yorum, o kişiye bakış açımızı tamamen değiştirmiyor mu?

Bazı doktorlar nosebo sendromu yaşayabilme ihtimali olan hastaları önceden bilgilendirerek, tedavi sürecini ve sonuç olarak neler ile karşılaşılacağını hastaya önceden belirtir. Bu şekilde yersiz kaygılar ortadan kalkar.

Önerilen yazı: Şekerin zararları: Şeker tüketmek ruh sağlığını nasıl etkiler?

Nocebo etkisi ile başa çıkmaya ne yardımcı olur?

Birçok uzman, nosebo sendromuna karşı koymaya yardımcı olacak birkaç ana yol belirler.  Hipnoz bunlardan biridir. Hipnoz, beynin duygular ve acıyla ilişkili alanlarını çalıştırır.  Bu nedenle, genellikle olumsuz bir psiko-duygusal durumdan kurtulmak için kullanılır.  Bununla birlikte, tüm insanlar hipnozdan eşit şekilde etkilenmez.  

Nocebo etkisinin etkisini azaltmanın bir başka yolu da kendinizi olumlu insanlarla çevrelemek ve yalnızca iyiye odaklanmayı öğrenmektir. Dopamin seviyesini yükseltmek için koşuya çıkmak, lezzetli bir tatlı yemek, sevgili evcil hayvanınızla vakit geçirmek ya da uzun zamandır beklenen bir tatile çıkmak yeterli olabilir.

Unutmayın, iyiye odaklanırsanız iyi görürsünüz.  Buraya kadar plasebo ve nosebo etkilerinden bahsettik. Şimdi sıkça sorulan sorulara geçelim.

Kaynaklar:
https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMra1907805
https://medsafe.govt.nz/profs/PUArticles/March2019/The%20nocebo%20effect.htm
https://www.iasp-pain.org/resources/fact-sheets/placebo-and-nocebo-effects-the-importance-of-treatment-expectations-and-patient-physician-interaction-for-treatment-outcomes/