Çocukluk döneminde yaşanan olumsuz deneyimler, karşılanmayan ihtiyaçlar ve duygusal mizaç, bireylerde uyumsuz şemaların oluşmasına zemin hazırlayabilir. Bu şemalar, kişinin benlik algısını derinden etkileyen ve yaşam boyunca tekrarlayan negatif kalıplardır. Şema terapisi, bu kalıpları anlamak ve değiştirmek için geliştirilmiş bütünleyici bir tedavi yaklaşımıdır.
Şema terapisi ile bireyler, geçmiş yaşantıları ile şu anki durumları arasında bir köprü kurarak, farkındalıklarını artırabilir ve şemalarıyla daha sağlıklı bir şekilde başa çıkabilirler. Bu yazıda, özgüven grubuna ait olan “kusurluluk” ve “başarısızlık” şemalarını inceleyerek, bu şemaların nasıl tanımlanabileceğini ve değiştirilebileceğini ele alacağız.
Kusurluluk Şeması: Değersizlik Hissiyle Mücadele
Kusurluluk şeması, genellikle çocukluk döneminde ebeveyn, öğretmen ve akranların olumsuz tutumları sonucu ortaya çıkar. Yeterli sevgi, saygı ve değer görmeyen, sürekli eleştirilen, olumsuzlukların sorumluluğu yüklenen ve değersiz hissettirilen çocuklar, bu şemayı geliştirmeye daha yatkındır. Bu şemaya sahip kişiler, kendilerini “değersiz”, “işe yaramaz” veya “kusurlu” olarak görme eğilimindedirler.
Bu şema, kişinin kendisinde sürekli bir şeylerin yanlış, eksik veya kusurlu olduğuna inanmasına neden olur. Bu durum, utanç duygusuyla yakından ilişkilidir. Kişi, kusurlarının ortaya çıkacağını hissettiğinde yoğun bir utanç yaşar ve bu nedenle kusurlarını gizlemek için çaba gösterir. Kusurluluk şeması yaygın olmasına rağmen, fark edilmesi zor olabilir, çünkü daha çok içsel duygularla ilgilidir ve somut bir kusurun varlığı şart değildir.
- Yetersiz sevgi ve ilgi görmeme
- Sürekli eleştiriye maruz kalma
- Akran zorbalığına uğrama
- Değersiz hissettirilme
- Olumsuz olaylardan sorumlu tutulma
Kusurluluk şemasıyla başa çıkmak için, kişi genellikle kaçma yolunu seçer ve yakın ilişkilerden kaçınır. Bu durum, ilişkilerde mesafeli ve yüzeysel davranışlara yol açabilir. Bazı durumlarda ise kişi, aşırı telafi davranışına yönelebilir. Kendini kusurlu ve yetersiz hissettiği noktalarda tam tersi şekilde davranarak kendini öne çıkarır ve diğer insanları küçümseme eğiliminde olabilir.
Kusurluluk Şemasıyla Başa Çıkma Yolları
Kusurluluk şemasıyla başa çıkmak, içsel bir yolculuk gerektirir. Bu süreçte, çocukluk döneminde yaşanan olumsuz deneyimleri anlamak ve içimizdeki yaralı çocuğu şefkatle kucaklamak önemlidir.
İşte kusurluluk şemasını değiştirmek için kullanabileceğiniz bazı stratejiler:
İçsel Duyguları Anlamak
Çocukluk döneminde kendinizi kusurlu hissetmenize neden olan duyguları anlamaya çalışın. İçinizdeki yaralı çocuğa şefkat gösterin.
Bu şemanızla baş edebilmek için neler yaptığınızı listeleyin. Kaçma veya karşıt saldırıya geçme davranışlarını uyguluyorsanız, bunları durdurmaya çalışın.
Kendinizi Değerlendirin
Çocukluktan itibaren var olan kusurlarınızı ve değerli özelliklerinizin bir listesini yapın. Ardından, şu andaki kusurlarınızı ve değerli olan özelliklerinizi listeleyin.
Değişim için Harekete Geçin
Değiştirebileceğinizi düşündüğünüz kusurlarınız için bir program oluşturun. Sizi eleştiren kişilere mektup yazın.
Destekleyici İlişkiler Kurun
İlişkilerinizde doğal olmaya çalışın. Size yakın davranan kişilerin sevgisini kabul edin. Size kötü davranan kişilere sınırlarınızı çizin. Size eleştirel yaklaşan aile bireylerine, kendinizi kötü hissettirmelerine izin vermeyin.
Başarısızlık Şeması: Yetersizlik Korkusunu Aşmak
Başarısızlık şeması, çocukluk döneminde yaşanan başarısızlık deneyimlerinden kaynaklanır. Bu şema, aile bireylerinin yüksek başarı beklentisi, çocuğun başarılarının umursanmaması veya sık sık eleştiriye maruz kalma gibi faktörlerle gelişebilir. Başarısızlık şemasına sahip kişiler, kendilerini yaşıtlarından aşağıda hissederler ve sürekli yetersizlik duygusuyla mücadele ederler.
Bu şemayla başa çıkmak için kişi, genellikle kaçma eğilimindedir. Örneğin, potansiyelinin altında bir kariyer seçebilir veya terfi almak için gerekli adımları atmaktan kaçınabilir. Kendi yeteneklerini ve başarılarını küçümseme eğiliminde olabilir. Çevresi ve akranları kadar başarılı olsa bile, kendini başarısız hisseder. Diğer baş etme biçimi ise bu şemayı telafi edebilmek için diğer rollerde mükemmel olmaya çalışmaktır.
Başarısızlık Şemasının Kökenleri
Başarısızlık şeması, her bireyde farklı koşullarda gelişebilir. Aile bireylerinin yüksek başarı beklentisi önemli bir etkendir. Ebeveynlerinden birisinin veya ikisinin çok başarılı olması nedeniyle çocukta onların yüksek beklentilerini karşılayamama inancı oluşur. Bu durum başarısızlık şemasının gelişmesine yol açan etkenlerdendir. Ebeveynlerin çocuğun başarısını umursamaması, bu şemanın oluşmasındaki bir diğer önemli nedendir. Bu durum çocuğun kendini kötü hissetmesine yol açar ve başarılı olsa bile tehdit altında hissetmesine yol açar.
Başarısızlık Şeması ile Mücadele Yolları
Başarısızlık şemasıyla başa çıkmak, kendine karşı dürüst olmayı ve gerçekçi hedefler belirlemeyi gerektirir.
İşte başarısızlık şemasını değiştirmek için kullanabileceğiniz bazı stratejiler:
Duygularınızı İnceleyin
Başarısızlık duygularınızın gerçek mi yoksa çarpıtılmış düşünceleriniz mi olduğunu irdeleyin. Kendini başarısız hisseden, içinizdeki çocukla iletişim kurmaya çalışın ve ona yardım eli uzatın.
Bu şema ile baş etme sürecinize sevdiklerinizi de dahil edin. Onların desteği, motivasyonunuzu artırabilir ve size farklı bir bakış açısı sunabilir.
Başarılarınızı Takdir Edin
Geçmişteki başarılarınızı hatırlayın ve kendinizi takdir edin. Başarılarınızın bir listesini yapın ve bu listeyi sık sık gözden geçirin.
Örüntüleri Fark Edin
Gerçekten yaşıtlarınıza kıyasla başarısız olduğunuz durumlar varsa; başarısızlıklarınızdaki örüntüyü anlamaya çalışın. Bu örüntüyü değiştirebilmek için harekete geçin.
Başarısızlık şemasıyla başa çıkarken, sabırlı olmak ve kendinize karşı şefkatli davranmak önemlidir. Unutmayın, her birey zaman zaman başarısızlıklar yaşar. Önemli olan, bu başarısızlıklardan ders çıkarmak ve yolunuza devam etmektir. Bu noktada, özellikle öğrenilmiş çaresizlik kavramını araştırmak size farklı bir bakış açısı sunabilir.
Şemaların Farkında Olmak ve Değiştirmek
Şemalar, hayatımızı derinden etkileyen ve tekrarlayan kalıplardır. Ancak, bu kalıpların farkına vararak ve onlarla başa çıkmak için doğru stratejileri kullanarak, daha sağlıklı ve mutlu bir yaşam sürmek mümkündür. Şema terapisi, bu süreçte size rehberlik edebilecek etkili bir tedavi yaklaşımıdır. Ayrıca psikolojinin derinliklerine inmek, bu şemaları anlamanıza yardımcı olacaktır.
Kusurluluk ve başarısızlık şemaları, özgüvenimizi zedeleyen ve potansiyelimizi gerçekleştirmemizi engelleyen önemli engellerdir. Bu şemalarla yüzleşmek ve onları değiştirmek için adım atmak, kendimize yapabileceğimiz en büyük iyiliklerden biridir.
