Benmerkezcilik (Egosantrizm): Kendinden Başka Bir Bakış Açısı Görememek

Benmerkezcilik, bir diğer adıyla egosantrizm, bireyin kendi düşünce ve bakış açısını mutlak doğru kabul ederek, diğer insanların farklı perspektiflerini anlama veya kabul etme yeteneğinin kısıtlanması durumudur. Bu durum, kişinin dünyayı sadece kendi penceresinden görmesi ve her şeyi kendisiyle ilişkilendirmesi şeklinde kendini gösterir. Egosantrik bireyler, olayları değerlendirirken kendi duygusal durumlarını ve inançlarını ön planda tutarlar.

Egosantrizm, bireyin “Haksızlığa uğradıysam, bu kesinlikle kasıtlıdır ve kötü niyetli bir şekilde hedef alındığım anlamına gelir,” şeklinde düşünmesine yol açabilir. Bu tür düşünceler, kişinin olayları objektif bir şekilde değerlendirmesini zorlaştırır ve ilişkilerde sorunlara neden olabilir. Her ne kadar kronolojik olarak yetişkinliğe erişsek de, bazen çocukluk dönemine ait sosyal, duygusal ve bilişsel sınırlılıkları taşımaya devam ederiz. Benmerkezcilik, bu sınırlılıkların bir yansıması olarak yetişkinlikte de görülebilir.

Egosantrizm Nedir ve Nasıl Anlaşılır?

Egosantrizm, özellikle çocuklar ve ergenler arasında sıkça rastlanan bir düşünce biçimidir. Bu durum, bireyin dikkatini iç dünyaya odaklaması ve başkalarının kendisini nasıl gördüğüyle aşırı derecede ilgilenmesi olarak tanımlanır. Çocuklar ve ergenler bu dönemde, kendi dünyalarının merkezinde olmayan diğer düşünce biçimlerini anlamakta zorlanırlar. Ancak bu durum, başkalarını kasten dikkate almamak anlamına gelen bencillikten farklıdır. Egosantrizm, bireyi adeta dünyanın merkezine yerleştirir ve kişi, çevresinde olup biten her şeyin kendisiyle ilgili olduğuna inanır.

Birey ergenlik ve çocukluk dönemlerinden uzaklaştıkça, bakış açısı genişler ve egosantrizm de genellikle azalır. Bu durum, çocukların zihinsel gelişiminin doğal bir aşaması olarak kabul edilir. Egosantrizm, aynı zamanda büyüsel düşünce ile de yakından ilişkilidir. Büyüsel düşünme, çocuğun kendi düşünce veya fikirlerinin çevresindeki dünyayı etkileyebileceğine inanmasıdır. Egosantrik kişiler, bir şeyin gerçekleşmesini istediklerinde, bu isteğin gerçekleşebileceğine inanabilirler.

• Kişisel bir masal sahibi olma eğilimi
• Efsanevi senaryolarla ilgili olma
• Büyüsel düşünceyle yakından ilişkili olma
• Kendini hikayenin ana karakteri olarak görme
• Başkalarının düşüncelerine önem vermeme
• Empati eksikliği
• Eleştirilere karşı aşırı duyarlılık
• Kendi fikirlerini mutlak doğru kabul etme
• Başkalarının ihtiyaçlarını görmezden gelme
• Sürekli ilgi bekleme

Bu durum, kişinin kendi hikâyesinin ana karakteri olduğuna dair bir inanç geliştirmesi durumudur. Kişisel bir masal da efsanevi senaryolarla ilgili olduğu için büyüsel düşünceyle yakından ilişkilidir.

Egosantrizm Türleri

Egosantrizm, çocukluk döneminin belirgin bir özelliğidir ve insan gelişiminin bu evresindeki sınırlı bilişsel kapasiteyi yansıtır. Çocuklukta egosantrizmin varlığı, yetişkinliğe kıyasla daha az endişe vericidir. Çünkü çocukların yanlış algıları genellikle ebeveynleri veya bakıcıları tarafından düzeltilir ve çocuğun bilişsel kapasitesi zamanla gelişir. Egosantrizm türleri, kavramsal ve işlemsel çerçevede üç ana kategoriye ayrılır:

Görsel/Mekânsal Egosantrizm (“Diğeri ne görür?”)

Bu tür, bireyin başkalarının aynı ortamda farklı bir bakış açısına sahip olabileceğini anlamakta zorlanmasıdır. Örneğin, bir çocuk bir nesneyi kendi gördüğü gibi herkesin aynı şekilde gördüğünü varsayabilir.

Duygusal Egosantrizm (“Diğeri ne hisseder?”)

Bu tür, bireyin başkalarının duygusal durumlarını anlamakta veya paylaşmakta zorlanmasıdır. Kişi, kendi duygusal tepkilerinin herkes için geçerli olduğunu düşünebilir.

Bilişsel/İletişimsel Egosantrizm (“Diğeri ne düşünür?”)

Bu tür, bireyin başkalarının düşüncelerini, inançlarını ve bilgi düzeylerini anlamakta zorlanmasıdır. Kişi, kendi bildiklerinin herkes tarafından bilindiğini varsayabilir ve iletişimde yanlış anlamalara neden olabilir.

Egosantrizm Nedenleri ve Piaget’in Gelişim Teorisi

Egosantrizm kavramı, John Piaget’in gelişim teorisinin temelini oluşturur. Piaget’e göre egosantrizm, bireyin kendi bakış açısı ile başkasının bakış açısı arasında ayrım yapamaması durumudur. Gelişimin ilk aşamasında çocuk, kesinlikle egosantrik olup herkesin kendisi gibi düşündüğünü veya hissettiğini varsayar. Çocuk, entelektüel gelişiminin her aşamasında bir ayrımcılık duygusu geliştirir. Piaget’in gelişim aşamaları, çözülmesi gereken aşamaya özgü bilişsel görevlerle ilgilidir ve benmerkezciliğin her aşamada farklı bir rolü vardır.

Piaget’in gelişim evreleri:

• Duyusal-motor evre (0-2 yaş)
• İşlem öncesi dönem (2-6 yaş)
• Somut-işlemsel aşama (7-11 yaş)
• Resmi-işlemsel aşama (11 yaşından yetişkinliğe uzanan süreç)

Bu evrelerin her birinde egosantrizm farklı şekillerde kendini gösterir ve bilişsel gelişimle birlikte azalır.

Egosantrizm Belirtileri Nelerdir?

Sosyal davranışta benmerkezcilik hakkında yapılan araştırmalar, kişiler arası soğukluğun yüksek düzeylerinde aşırı benmerkezciliğin mevcut olduğunu göstermiştir. Bu durum, benmerkezciliğin bireyin soğuk davranışına yol açtığı sonucunu destekler. Benmerkezciliğin diğer belirtileri ise şu şekilde sıralanabilir:

Yanlış Özgüven: Benmerkezciliğin dış görünümü, büyük bir özgüven gibi görünse de gerçekte durum farklıdır. Egosantrik insanlar genellikle güvensizdir ve bu durumu bir savunma mekanizması olarak kullanırlar. Alman Psikolog Erich Fromm’a göre, egosantrik bireyler yapay bir özgüven yansıtır, söyledikleri her şeye ikna olmuş görünür ve bu nedenle ikna edici olabilirler.

Egosantrik kişiler, diğer insanlar tarafından saygı duyulma, tanınma ve takdir edilme çabalarını kırılgan bir benlik saygısı ile telafi etmeye çalışırlar. Bu durum, olumlu sözler ve olumlamalar ile desteklenmeye ihtiyaç duyulduğunu gösterir.

Egosantrik Kişilik Özellikleri

• Dolaylı olarak imrenme
• Gurur duyulma ve beğenilme zevki için motivasyon
• Ayrıcalıklı muamele görme hakkına sahip olduğunu düşünme
• Makyavelcilik
• Diğer insanları manipüle etme
• Sözlü ifadede çarpıtma
• Varoluşsal boşluk ve üzüntü duyguları

Bu özellikler, egosantrik kişiliğin altında yatan güvensizlik hissini telafi etme çabasının birer yansımasıdır.

Egosantrizm Teşhisi ve Tedavi Yöntemleri

Egosantrizm bir hastalık olmadığı için teşhisi konulamaz. Ancak, egosantrik kişi bir klinik psikolog veya psikiyatriste danışarak içinde bulunduğu rahatsız edici durumu belirtebilir. Uzman, kişinin öyküsünü aldıktan sonra gerekli durumlarda diğer hastalıkları elemek amacıyla çeşitli testler uygulayabilir.

Egosantrizm tedavisi, psikoterapist, klinik psikolog ve psikiyatrist gibi ruh sağlığı uzmanları ile bireyin ailesinin ortak çalışması sayesinde kişilerin bu konuda bilgilendirilmesini içerir. Bu tedavi sürecinde kişiye egosantrizm eğitimi verilir. Gerekli durumlarda kişiye, uzman kararıyla bilişsel davranışçı terapi, psikodinamik psikoterapi ve bilinçli farkındalık gibi psikoterapi desteği de verilebilir.

Egosantrizm Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Çocukluk yıllarının ötesindeki egosantrizmin asgari düzeyde uygunsuz olduğu ve en kötü ihtimalle verimsiz veya yıkıcı bir düşünce tarzını meydana getirdiği söylenebilir. Düzeltilmeyen bu egosantrik düşünce tarzı, kişinin genel yaşam kalitesine zarar verebilir. Yetişkinlikte egosantrizm, bireyin zihinsel ve fiziksel sağlığı ile kişiler arası ilişkilerinde zararlı bilişsel bir çarpıtmaya yol açma riski taşır. Bu nedenle, zihinsel yenilenme ve kaygıyı bırakıp anı yaşama gibi yöntemlerle bu durumun önüne geçmek önemlidir.

Egosantrizm, bireyin sosyal ilişkilerinden iş hayatına kadar pek çok alanda sorunlara yol açabilir. Empati eksikliği, başkalarının duygularını anlamakta zorlanma ve sürekli kendi çıkarlarını ön planda tutma gibi durumlar, ilişkilerde çatışmalara ve izolasyona neden olabilir. Egosantrik bireylerin, aile içi ilişkilerde uyum sağlamakta zorlandıkları ve sürekli olarak haklı çıkma ihtiyacı hissettikleri de sıkça görülür.

Sonuç olarak, egosantrizm farkındalık ve uygun terapi yöntemleriyle yönetilebilen bir durumdur. Kendi düşünce ve davranışlarının farkına vararak, başkalarının perspektiflerini anlamaya çalışmak ve empati kurmak, daha sağlıklı ve mutlu bir yaşamın anahtarıdır. Olumlu sözlerle hayata ilham vermek ve zihni yeniden programlamak, egosantrizmin olumsuz etkilerini azaltmada önemli bir rol oynayabilir.