Çoğumuz, “Bir şeyi kırk kere söylersen olur” ya da “Ne düşünürsen, hayatın o yönde şekillenir” gibi ifadeleri duymuşuzdur. Bu söylemler, psikoloji literatüründe Pygmalion etkisi veya diğer adıyla beklenti etkisi olarak bilinen bir olguya işaret eder.
Pygmalion etkisi, yüksek beklentilerin bireyin performansını doğrudan etkileyebileceğini öne sürer. Yani, bir kişi hakkında sahip olduğumuz olumlu ya da olumsuz beklentiler, o kişinin gerçek hayattaki davranışlarını ve başarısını şekillendirebilir.
Pygmalion Etkisi Nedir?
Pygmalion etkisi, bireylerin başkalarının onlar hakkındaki beklentilerini içselleştirerek bu beklentileri yerine getirme eğiliminde olduklarını savunan bir psikolojik fenomendir. Bu etkide, kişinin performansı başkalarının ona olan tutumu, beklentileri ve inançlarından doğrudan etkilenir.
Örneğin, bir öğretmenin öğrencilerinden biri hakkında yüksek bir başarı beklentisi varsa, o öğrenci bu beklentiyi karşılamak için daha fazla çaba gösterebilir ve gerçekten daha başarılı olabilir.
Bu etki, adını Yunan mitolojisindeki Pygmalion adlı bir heykeltıraştan alır. Pygmalion, kendi yaptığı bir heykele âşık olmuş ve sonunda bu heykel tanrılar tarafından canlandırılmıştır. Bu hikaye, bir kişinin inançlarının ve beklentilerinin gerçekliği nasıl şekillendirebileceğine dair güçlü bir metafordur.
Golem Etkisi ise Pygmalion Etkisinin Karşıtıdır
Golem etkisi, Pygmalion etkisinin tam tersidir. Düşük beklentiler, bireyin performansını düşürebilir ve başarısızlığına zemin hazırlayabilir. Örneğin, bir öğretmen bir öğrencinin düşük zekaya sahip olduğunu düşünürse, o öğrenciye daha az ilgi gösterebilir.
Bu durum öğrencinin motivasyonunu düşürür ve gerçek potansiyelini sergilemesini engeller.
Pygmalion Etkisi Nasıl Çalışır?
Bu etki, genellikle şu dört adımda gerçekleşir:
- Beklenti Oluşumu: Bir kişi, başka bir kişi hakkında belirli bir beklentiye sahip olur (örneğin, bir öğretmenin öğrencisinin başarılı olacağına inanması).
- Beklentinin İletilmesi: Bu beklenti, sözel ya da sözel olmayan yollarla iletilir.
- Davranışların Etkilenmesi: Beklentiyi alan kişi, buna uygun şekilde davranmaya başlar.
- Sonuç Olarak: Beklenti, gerçekleşen bir gerçekliğe dönüşür.
Bu süreçte, bireyin özgüveni ve motivasyonu da önemli bir rol oynar. Yüksek beklentiler, bireyin kendine olan inancını artırabilir, ancak bunun tersi bir etki de mümkündür. Olumsuz beklentiler, kişinin performansını olumsuz yönde etkileyebilir. İşte bu duruma yukarıda bahsettiğimiz gibi Golem etkisi adı verilir.
Neden Kendini Gerçekleştiren Kehanet Derler?
Pygmalion etkisi, kendini gerçekleştiren kehanet kavramı ile de ilişkilidir. Kendini gerçekleştiren kehanet, bir kişinin bir olayın sonucunu önceden tahmin etmesi ve bu tahminin gerçekleşmesine neden olacak şekilde davranması durumudur. Bu olgunun bir diğer örneği, bir öğretmenin bir öğrencinin zeki olduğuna inanması durumunda, o öğrenciye daha fazla destek sağlaması ve öğrencinin daha başarılı olmasıdır.
Pygmalion Etkisi Deneyleri
Pygmalion etkisinin en bilinen araştırmalarından biri, Amerikalı psikologlar Robert Rosenthal ve Lenore Jacobson tarafından 1968 yılında yapılmıştır. Araştırmada, bir grup öğretmene, bazı öğrencilerin üstün zekalı oldukları bilgisi verilmiştir.
Ancak bu öğrenciler tamamen rastgele seçilmiştir. Sene sonunda yapılan değerlendirmelerde, bu öğrencilerin gerçekten daha yüksek akademik performans sergiledikleri görülmüştür. Öğretmenlerin bu öğrencilere karşı tutumu, onların başarısını doğrudan etkilemiştir.
Bir başka çarpıcı deney ise, fareler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bir grup öğrenciye, ellerindeki farelerin zeki ve özel bir tür olduğu, diğer öğrencilere ise farelerin genetik olarak dezavantajlı olduğu söylenmiştir. Sonuçta, “zeki” farelerle çalışan öğrenciler, onlara daha şefkatli davranmış ve bu fareler deneylerde daha başarılı olmuştur.
Pygmalion Etkisi Olumlu ve Olumsuz Yönleri
Pygmalion etkisi, olumlu beklentiler için güçlü bir motivasyon kaynağı olabilir. Ancak bu etkinin her zaman olumlu sonuçlar doğuracağı söylenemez. Olumsuz beklentiler, kişinin özgüvenini zedeleyerek potansiyelini gerçekleştirmesini engelleyebilir.
Bunun yanı sıra, Pygmalion etkisi bazı durumlarda abartılı beklentilere neden olabilir. Bu durum, gerçekçi olmayan hedefler koyarak kişinin başarısızlık yaşamasına yol açabilir.
Pygmalion Etkisi ile Daha İyi Bir Hayat Mümkün mü?
Pygmalion etkisini hayatımızda olumlu bir şekilde kullanmak için, kendimiz ve çevremizdekiler hakkında pozitif beklentiler geliştirmeliyiz. Örneğin:
- Çocuklarımıza: Yeteneklerine inandığımızı göstererek onların özgüvenini artırabiliriz.
- Çalışma Arkadaşlarımıza: Potansiyellerine dair inancımızı ifade ederek daha verimli bir iş ortamı yaratabiliriz.
- Kendimize: Başarabileceğimiz hedefler koyarak motivasyonumuzu artırabiliriz.
Ayrıca Oku: Mandela Etkisi Nedir? Hafızanın Tuzaklarına Dair Gerçekler ve Yanılgılar
Beklenti etkisi aslında tam olarak Pygmalion etkisi diye geçmiyor. Beklenti etkisi tamamen barnum etkisi gibi ama çok farklı. Barnum değil de golem etkisi desek daha dogru olur